Η Επικοινωνία του Εκπαιδευτικού με το Παιδί: ακρογωνιαίος λίθος για την Ψυχική του Υγεία!

Γρηγόρης Βασιλειάδης, M.Sc., Ph.D. (can.)
Συμβουλευτικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε στο internet την ιστοσελίδα:
http://www.sitemaker.gr/gvassiliades
- - -


Μέσα στην τάξη ο δάσκαλος αντιμετωπίζει κάθε λογής προβλήματα: από το παιδί που κάνει φασαρία κι εμποδίζει το μάθημα, το παιδί που δεν προσέχει γιατί παίζει με τον διπλανό του, το παιδί που δεν παρακολουθεί γιατί δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, ή ακόμα και γιατί δεν καταλαβαίνει, μέχρι το παιδί που έχει κάποιο «ελάττωμα» ή σωματική αναπηρία, που το εμποδίζει να ενταχθεί ομαλά στην ομάδα της τάξης του.

Μια ανησυχητική συμπεριφορά μπορεί να πάρει διάφορες μορφές και οι παράγοντες που τη διαμορφώνουν είναι πολύπλοκοι. Εκείνο που χρειάζεται όμως πάνω απ’όλα να θυμόμαστε είναι πως τα παιδιά για να εξελιχθούν σε ευτυχισμένους και υγιείς ενήλικες πρέπει να έχουν περάσει υγιή κι ευτυχισμένα παιδικά χρόνια.

Για να μπορέσουμε να τους προσφέρουμε ό,τι χρειάζονται θα πρέπει να ξέρουμε πώς σκέφτονται, πώς αισθάνονται, και ποιες είναι οι δυνατότητές τους σε κάθε ηλικία. Για να το πετύχουμε όμως αυτό θα πρέπει να ασκηθούμε σε ορισμένες επικοινωνιακές τεχνικές, μες από τις οποίες θα δώσουμε πρώτα σε μας την ευκαιρία, να γίνουμε, ως ενήλικες, πιο «ανοιχτοί» και δεκτικοί σε πληροφορίες απ’την πλευρά του παιδιού –που μέχρι τώρα θεωρούσαμε ως δεδομένες-, και -το σπουδαιότερο- θα επιτρέψουμε στο παιδί, ικανοποιώντας τις βασικές του συναισθηματικές ανάγκες (για αγάπη, ασφάλεια, αποδοχή, αναγνώριση, υπευθυνότητα) να ασκηθεί σε δεξιότητες που θα του χρησιμεύσουν αφάνταστα στη μετέπειτα εφηβική κι ενήλικη ζωή του.

Είναι πολλές οι περιπτώσεις που το κάποιο παιδί μέσα στην τάξη αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα, που δεν του επιτρέπει να χρησιμοποιήσει τις νοητικές του ικανότητες, στο βαθμό που θα μπορούσε. Το πρόβλημα του μπορεί να συνδέεται με προστριβές μέσα στην οικογένεια, με συγκρούσεις με άλλα παιδιά, η με την προσέγγιση που ακολουθεί –όσον αφορά την επικοινωνία του με το παιδί- ο νηπιαγωγός ή ο δάσκαλος στο σχολείο του, με έλλειψη αυτοπεποίθησης, με έλλειψη σωστής διατροφής, καθώς και με πολλές άλλες αιτίες.

Σ’αυτές τις περιπτώσεις, μπορούμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας μέσα από τον ρόλο του δασκάλου, βελτιώνοντας τις στενές σχέσεις με το παιδί αυτό, αρκεί να αποκτήσουμε την ικανότητα να καταλαβαίνουμε τις ανάγκες του, και βοηθώντας το ταυτόχρονα να τις εκφράζει.

Για να πετύχουμε πιο αποτελεσματική επικοινωνία με το παιδί που παρουσιάζει κάποια δυσκολία στην σχολική τάξη είναι απαραίτητο –αφού πρώτα έρθουμε εμείς οι ίδιοι σε επαφή με τις δικές μας ανάγκες- να του επιτρέψουμε να ανακαλύψει και να εκφράσει τις δικές τους ανάγκες σε μας με τον πιο καθαρό και ειλικρινή τρόπο.

Μερικές από τις τεχνικές που θα βοηθήσουν αυτού του είδους την επικοινωνία μας με το παιδί είναι οι εξής:

1. Αφήστε το παιδί να μιλήσει εκφράζοντας τις σκέψεις του χωρίς να το διακόψετε.
Μη σταματάτε τον ειρμό της σκέψης του, κάθε φορά που εσείς έχετε την ανάγκη να προβάλετε τις δικές σας ιδέες. Όταν το διακόπτετε, σταματάτε την ροή της σκέψης και των λόγων του. Αυτή, όμως, η ροή μπορεί να φέρει στην επιφάνεια την αιτία του προβλήματος, που ούτε το ίδιο δεν έχει ακόμα ανακαλύψει.

2. Κοιτάξτε το παιδί στα μάτια και μη γυρίζετε το βλέμμα σας αλλού.
Το σώμα σας να βρίσκετε ακριβώς απέναντι από αυτό και όχι στο πλάι. Δείξτε του ενδιαφέρον για ό,τι σας λεει και δώστε του να καταλάβει πως το ακούτε προσεχτικά συμμετέχοντας, και ότι ενδιαφέρεστε για ό,τι σας λεει.

3. Σε καμία περίπτωση μην αρχίσετε να κάνετε κριτική ή να δίνετε συμβουλές.
Η τεχνική της ενεργητική ακρόασης είναι παρόμοια με την «μαιευτική μέθοδο» του Σωκράτη, που χρησιμοποιούσε ερωτήσεις, για να μπορέσει να εκμαιεύσει την αλήθεια, που ο άλλος έκρυβε μέσα του. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην υπάρχει κριτική, διαφωνία, ή απόρριψη κατά τη διάρκεια της ενεργητικής ακρόασης. Στο τέλος της συζήτησης μπορούμε να εκφράσουμε πως αισθανόμαστε. Όταν η συζήτηση θα έχει ολοκληρωθεί, εάν δεν συμφωνούμε, έχουμε κάθε δικαίωμα να το δηλώσουμε. Στην διάρκεια όμως της ενεργητικής ακρόασης, μη κόβετε το παιδί με κριτική ή απόρριψη.

4. Κάντε ερωτήσεις που θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε πιο καθαρά τι νιώθει το παιδί.
Ερωτήσεις που θα βοηθήσουν κι εσάς και αυτό να καταλάβει πιο είναι το πρόβλημα. Για να μπορέσετε να βρείτε τις κατάλληλες ερωτήσεις θα σας βοηθούσε εάν φανταστείτε ότι είστε το παιδί. Αναρωτηθείτε πως νιώθει και τι του συμβαίνει. Έτσι θα οδηγηθείτε σε χρήσιμες ερωτήσεις. Το πιο πιθανό είναι στην αρχή η τακτική των ερωτήσεων να σας φανεί πιο δύσκολη από τις συμβουλές και τις επικρίσεις. Σίγουρα δεν είναι εύκολη. Όμως, οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί που τη δοκίμασαν, βρήκαν τη μέθοδο αυτή πολύ αποδοτική με εκπληκτικά αποτελέσματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν ο δάσκαλος χρησιμοποιεί μηχανικά την τεχνική αυτή, το παιδί μπορεί να ξαφνιαστεί και να αντιδράσει αρνητικά, και ιδιαίτερα στην περίπτωση που έχει συνηθίσει να δέχεται συνεχή κριτική από τους γονείς του, θα δείξει κάποια επιφυλακτικότητα. Αν όμως εξακολουθήσετε να δείχνετε ενδιαφέρον και σταματήσετε την κριτική, θα έρθει η στιγμή που το παιδί θα ανοίξει την καρδιά του. Χρειάζεται βέβαια, να έχει κανείς κάποια ευαισθησία σχετικά με τον σωστό τόπο και χρόνο που θα πλησιάζει το παιδί. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να πιεστεί το παιδί να συζητήσει κάτι χωρίς να το θέλει. Σιγά – σιγά η ανάγκη του να σας πλησιάσει θα το βοηθήσει να ανοιχτεί, εάν βέβαια πρώτα του δώσουμε σημάδια ότι μπορούμε να τον δεχτούμε όπως είναι.

5. Μπορούμε επίσης να ζητάμε να επιβεβαιώσουμε εάν αυτό που καταλάβαμε απ’την επικοινωνία μας με το παιδί είναι σωστό, ή όχι.
Αυτή η τεχνική βοηθά κάποιον να συνειδητοποιήσει και να εκφράσει τα συναισθήματά του. Επαναλαμβάνουμε απλά τα όσα μας είπε ο το παιδί με δικά μας λόγια. Αυτό βοηθά κι εμάς να διαπιστώσουμε εάν καταλάβαμε καλά αυτά που λεει το παιδί, κι εκείνο να νιώσει ότι το δεχόμαστε. Αν αισθανθεί πως δεν καταλάβαμε κάτι καλά, θα προσπαθήσει να μας το εξηγήσει με διαφορετικό τρόπο. Έτσι και εμείς και το παιδί θα αποκτήσουμε μια πιο καθαρή εικόνα για το τι απασχολεί τον καθέναν απ’τους δύο, τι σκέφτεται ή αισθάνεται.

Οι τεχνικές αυτές που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για μια πιο αποτελεσματική επικοινωνία, μπορούν να φέρουν πολλή αγάπη κι αρμονία στις σχέσεις τόσο με τον σύντροφο μας όσο και με τα δικά μας παιδιά. Επειδή, όμως, απαιτούν έναν καινούργιο τρόπο σκέψης κι έκφρασης, θα ήταν καλό για αυτόν που ενδιαφέρεται να γνωρίσει καλά αυτές κι άλλες τεχνικές να παρακολουθήσει σχετικά σεμινάρια, στα οποία διδάσκονται μαζί με πρακτική εξάσκηση.

Εκείνο που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι η βάση της επιτυχίας σε κάθε μορφή επικοινωνίας είναι η διαθεσιμότητά μας να ακούσουμε και η αγάπη!